โครงการวิจัยเชิงปฏิบัติการรูปแบบการสร้างอำนาจต่อรองเพื่อสุขภาวะของแรงงานนอกระบบ กลุ่มแรงงานแพลตฟอร์มส่งอาหารและกลุ่มแรงงานส่งสินค้าในกิจการขนส่ง
อุบัติเหตุจากการขับขี่ของผู้ประกอบอาชีพขับขี่มอเตอร์ไซค์ส่งอาหาร ภายใต้สังกัดแอปพลิเคชั่นสั่งอาหาร หรือ “ไรเดอร์” เกิดขึ้นบ่อยครั้งในช่วงปีที่ผ่านมา ทั้งที่ปรากฏเป็นข่าวในสื่อมวลชน หรือไม่ปรากฏเป็นข่าว กล่าวได้ว่า อาชีพไรเดอร์ขยายตัวไปพร้อมกับจำนวนอุบัติเหตุบนท้องถนน
ผู้เขียนให้ความสนใจกับอุบัติเหตุไรเดอร์ ในแง่มุมของสภาพการทำงานที่เชื่อมโยงกับสวัสดิภาพและสิทธิแรงงาน พร้อมกับให้ความสนใจในแง่ที่อุบัติเหตุของไรเดอร์ ส่งผลต่อความปลอดภัยของผู้ใช้รถใช้ถนนโดยรวม
เมื่อค้นหาข้อมูลสถิติอุบัติเหตุจราจรทางถนนพบข้อมูลน่าสนใจคือ ประเทศไทยมีสถิติอุบัติเหตุทางถนนสูงติดอันดับโลก ตัวอย่างเช่น ในปี 2564 มีอุบัติเหตุเกิดขึ้นกว่า 740,000 ครั้ง โดยเป็นอุบัติเหตุจากรถจักรยานยนต์กว่า 400,000 ครั้ง ผู้เสียชีวิตจากอุบัติเหตุรวม 11,310 คน และในจำนวนนี้เป็นผู้เสียชีวิตจากรถจักรยานยนต์จำนวน 9,049 คน หรือร้อยละ 80 ของผู้เสียชีวิต[1]
เมื่อพยายามสืบค้นข้อมูลอุบัติเหตุของไรเดอร์เป็นการเฉพาะพบว่า สถิติอุบัติเหตุไม่ได้จำแนกอาชีพของผู้ขับขี่ จึงไม่สามารถระบุได้ว่าอุบัติเหตุไรเดอร์มีจำนวนมากน้อยเพียงใด อย่างไรก็ตาม มีข้อมูลสะท้อนแนวโน้มอุบัติเหตุไรเดอร์ในระดับหนึ่ง
ข้อมูลจากโรงพยาบาลอุดรธานี รวบรวมจำนวนอุบัติเหตุจราจรย้อนหลัง 3 ปี ของผู้มารับการรักษาพยาบาลพบว่า ใน พ.ศ. 2562 มีผู้บาดเจ็บรวมทั้งสิ้น 6,432 คน ในจำนวนนี้เป็นไรเดอร์ 44 คน ปี พ.ศ. 2563 มีผู้บาดเจ็บ 6,649 คน เป็นไรเดอร์ 61 คน ปี พ.ศ. 2564 นับจากเดือนมกราคม ถึงเดือนกรกฎาคม (ครึ่งปีกว่า) มีผู้บาดเจ็บ 6,163 คน เป็นไรเดอร์ 110 คน ข้อมูลแสดงให้เห็นว่าการบาดเจ็บจากอุบัติเหตุของไรเดอร์เพิ่มขึ้นเกือบ 2 เท่าจากปี พ.ศ. 2563 และเพิ่มขึ้น 3 เท่าจากปี พ.ศ. 2562[2]
ข้อมูลตัวอย่างจากโรงพยาบาลอุดรธานี แสดงให้เห็นว่าอาชีพมีความสำคัญกับการเกิดอุบัติเหตุ และสะท้อนกลับในเวลาเดียวกันว่า การเก็บสถิติโดยไม่จำแนกอาชีพทำให้มีข้อจำกัดในการทำความเข้าใจความสัมพันธ์ระหว่างอาชีพกับการเกิดอุบัติเหตุ ในกรณีของไรเดอร์ การประสบอุบัติเหตุถูกนับรวมเป็นส่วนหนึ่งของอุบัติเหตุจักรยานยนต์ ทำให้ข้อมูลไม่สะท้อนระดับความรุนแรงของอุบัติเหตุของอาชีพนี้ เมื่อไม่มีข้อมูลระดับความรุนแรงของปัญหา ย่อมทำให้ความสำคัญของปัญหาอุบัติเหตุไรเดอร์ถูกมองข้าม หรือไม่ได้รับความสนใจเท่าที่ควร
ดังนั้น เพื่อเข้าใจสถานการณ์ความรุนแรงของอุบัติเหตุไรเดอร์ได้ดีขึ้น ผู้เขียนจึงทดลองรวบรวมจำนวนอุบัติเหตุไรเดอร์ โดยอาศัยช่องทางที่อำนวยให้ทำได้ คือใช้อินเตอร์เน็ตเป็นเครื่องมือประมวลข่าวอุบัติเหตุไรเดอร์และประเด็นอื่นที่เกี่ยวข้อง ซึ่งปรากฏในสื่อมวลชน และแหล่งสืบค้นอื่นที่เข้าถึงได้ ข้อมูลที่นำเสนอต่อไปนี้เป็นข่าวที่ปรากฏในสื่อมวลชน ที่สะท้อนให้เห็นแนวโน้มและลักษณะบางประการของอุบัติเหตุไรเดอร์
การประมวลข่าวอุบัติเหตุไรเดอร์ในบทความนี้ กำหนดกรอบเวลาสืบค้นย้อนหลัง 10 ปี คือระหว่าง พ.ศ. 2556 – 2565 ซึ่งเป็นระยะเวลายาวนานพอจะมองเห็นแนวโน้มของสถานการณ์ และสอดคล้องกับข้อเท็จจริงคือ เป็นระยะเวลาใกล้เคียงกับที่แพลตฟอร์มส่งอาหารแห่งแรกเปิดตัวในประเทศไทย คือ foodpanda ซึ่งเปิดให้บริการในปี พ.ศ. 2555 คำสำคัญที่ใช้สืบค้นคือ คำว่า “ไรเดอร์” ซึ่งครอบคลุมไรเดอร์ทุกแพลตฟอร์ม ทั้งที่ทำงานสั่งอาหาร ส่งคน ส่งสินค้า นอกจากคำว่าไรเดอร์ ยังสืบค้นด้วยคำเรียกขานอื่นๆที่สื่อใช้ เช่น “พนักงานส่งอาหารสังกัด(ชื่อแพลตฟอร์ม)” “รถจักรยานยนต์รับจ้างผ่านแอปพลิเคชั่น” “แกร็บวิน” “แกร็บฟู๊ด”
เมื่อเข้าถึงข่าวที่ปรากฏคำสำคัญดังกล่าวแล้ว ผู้เขียนจำแนกหมวดข่าวตามเนื้อหาในข่าว หลักเกณฑ์การจำแนกหมวด ยึดถือหัวข้อข่าวที่ปรากฏเป็นหลัก จึงได้จำแนกข่าวออกเป็น 6 หมวด แต่การจำแนกหมวดมีปัญหาอยู่บ้างคือ แต่ละหมวดไม่สามารถแยกกันได้อย่างเด็ดขาด มีบางข่าวที่อยู่มากกว่า 1 หมวด และบางข่าวถูกนับมากกว่า 1 ครั้ง เพราะมีปรากฏในสื่อมากกว่า 1 สื่อ นอกจากรวบรวมข่าวตามหมวดต่างๆ ยังได้รวมหมวด Thesis-Research และ Graph-Table-Report ไว้ด้วย ดังรายชื่อหมวดข่าวและหมวดอื่นๆ ดังนี้
-
- อุบัติเหตุไรเดอร์มีแนวโน้มเพิ่มขึ้น หากพิจารณาเฉพาะช่วงปี พ.ศ. 2563 – 2565 ซึ่งเป็นช่วงที่สื่อมวลชนให้ความสำคัญกับข่าวไรเดอร์ เนื่องจากไรเดอร์เป็นที่รู้จักในสังคมมากขึ้น พบว่ามีข่าวปรากฏ 18 ครั้ง 31 ครั้ง และ 81 ครั้ง ตามลำดับ ไรเดอร์บาดเจ็บมากขึ้นจาก 14 คน เป็น 9 คน และ 36 คน ตามลำดับ เสียชีวิต 1 คน เป็น 21 คน และ 28 คนตามลำดับ ในขณะที่บุคคลอื่น (คู่กรณีอุบัติเหตุหรือผู้ใช้รถใช้ถนน) มีแนวโน้มบาดเจ็บ และเสียชีวิตมากขึ้นด้วย ส่วนสาเหตุของการเกิดอุบัติเหตุ (ตามที่ระบุในข่าว) ส่วนใหญ่เกิดจากการขับขี่ของไรเดอร์ที่ขาดสมาธิในการขับขี่ เร่งรีบ ประมาท ทำผิดกฎจราจร
- ไรเดอร์เผชิญกับความรุนแรง-ปัญหาในระหว่างการทำงานอย่างมาก ทั้งในลักษณะที่ไรเดอร์เป็นผู้กระทำ และผู้ถูกกระทำ ในแง่การเป็นผู้กระทำ ข่าวสะท้อนให้เห็นพฤติกรรมเกี่ยวข้องกับสภาพแวดล้อมในการทำงาน และการทำงานที่ถูกกดดัน รวมทั้งสะท้อนให้เห็นสุขภาพจิต และสุขภาพที่เปราะบางของไรเดอร์ ในแง่การเป็นผู้ถูกกระทำ ข่าวสะท้อนให้เห็นการทำงานที่มีความเสี่ยงต่อสวัสดิภาพ และพบว่าไรเดอร์ทั้งหญิงและชายจำนวนหนึ่ง เผชิญกับการคุกคามทางเพศรูปแบบต่างๆ
- สิทธิ สวัสดิการ และการรวมกลุ่มของไรเดอร์ ปรากฏเป็นข่าวจำนวนมาก ทั้งที่ไรเดอร์เป็นฝ่ายเรียกร้องสิทธิ สวัสดิการ และรวมกลุ่มกระทำการ และการที่หน่วยงาน สถาบัน นักวิชาการ กลุ่มต่างๆแสดงความคิดเห็นในประเด็นนี้ สะท้อนให้เห็นความตื่นตัวในการปกป้องสิทธิแรงงาน และการมีความสำคัญ หรือ “ตัวตน” ที่สังคมและผู้กำหนดนโยบายให้ความสำคัญกับแรงงานกลุ่มนี้
การประมวลข่าวอุบัติเหตุไรเดอร์ แสดงให้เห็นว่าอุบัติเหตุ (และประเด็นปัญหาอื่นในการทำงาน) ของคนในอาชีพนี้น่าวิตกเพียงใด การจัดทำสถิติอุบัติเหตุจราจรที่ให้ความสำคัญกับอาชีพของผู้ขับขี่ ดังในกรณีนี้คือไรเดอร์ จะทำให้มีข้อมูลที่เป็นประโยชน์ต่อการเข้าใจสถานการณ์ ซึ่งจะนำไปสู่การแก้ไขปัญหา หรือกำหนดนโยบาย ทั้งการป้องกันอุบัติเหตุ และการคุ้มครองแรงงานที่เกี่ยวข้องกับการขับขี่ยวดยาน อาชีพไรเดอร์ เป็นเพียงตัวอย่างของงานแพลตฟอร์ม ปัจจุบันมีการจ้างงานในภาคขนส่งอีกหลายชนิดที่เป็นงานแพลตฟอร์ม ซึ่งมีความเสี่ยงไม่แพ้กัน เมื่ออุบัติเหตุจราจรมีความสัมพันธ์กับอาชีพและสภาพการจ้างของอาชีพ น่าจะถึงเวลาที่การเก็บสถิติอุบัติเหตุจราจร ควรให้ความสำคัญกับการจำแนกอาชีพของผู้ประสบเหตุด้วย เพื่อให้เท่าทันกับสถานการณ์อุบัติเหตุภายใต้การเปลี่ยนแปลงรูปแบบของงานในปัจจุบัน
หมายเหตุ
บทความนี้ปรับปรุงจาก รายงานการวิจัยการเรื่อง อุบัติเหตุและสุขภาพของคนขับรถจักรยานยนต์ส่งอาหารภายใต้การควบคุมของแพลตฟอร์ม (2566)
โครงการวิจัยเชิงปฏิบัติการรูปแบบการสร้างอำนาจต่อรองเพื่อสุขภาวะของแรงงานนอกระบบ
กลุ่มแรงงานแพลตฟอร์มส่งอาหารและกลุ่มแรงงานส่งสินค้าในกิจการขนส่ง
ดำเนินโครงการโดย นายพฤกษ์ เถาถวิล และนายวรดุลย์ ตุลารักษ์
ภายใต้โครงการพัฒนาความรู้และความเข้มแข็งกลุ่มแรงงานนอกระบบเพื่อสุขภาวะ มูลนิธิชุมชนท้องถิ่นพัฒนา สนับสนุนโดย สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.)
ความเห็นในบทความเป็นของโครงการฯ มูลนิธิฯ และ สสส. ไม่จำเป็นต้องเห็นด้วย
[1] สถาบันส่งเสริมความปลอดภัย. (2565). การศึกษาสถานการณ์ ปัจจัย และผลกระทบด้านความปลอดภัยอาชีวอนามัย และสภาพแวดล้อมในการทำงานของผู้ขับรถจักรยานยนตสงอาหาร. (รายงานผลการวิจัย). กรุงเทพฯ: สถาบันส่งเสริมความปลอดภัย อาชีวอนามัย และสภาพแวดลอมในการทำงาน (องค์การมหาชน). หน้า 17.; การรวบรวมสถิติอุบัติเหตุจราจรในประเทศไทย จัดทำโดยหลายหน่วยงาน เช่น ศูนย์ข้อมูลอุบัติเหตุ (ThaiRSC), มูลนิธิไทยโรดส์, ศูนย์วิจัยอุบัติเหตุแห่งประเทศไทย สถาบันเทคโนโลยีแห่งเอเชีย, สำนักโรคไม่ติดต่อ กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณะสุข, สำนักงานนโยบายและแผนการขนส่งและการจราจร สำนักแผนความปลอดภัย กระทรวงคมนาคม
[2] เพ็ญนภา พรสุพิกุล, ศุภรดา ยาวงษ์ และวัฒนดนัย ธนัญชัย. (2565). การจัดการความปลอดภัยทางถนนในระดับพื้นที่. ใน ไพบูลย์ สุริยะวงศ์ไพศาล. (บ.ก.). รายงานสถานการณ์อุบัติเหตุทางถนนของประเทศไทย 2561- 2564. กรุงเทพฯ: มูลนิธิไทยโรดส์ และศูนย์วิจัยอุบัติเหตุแห่งประเทศไทย สถาบันเทคโนโลยีแห่งเอเชีย. น. 138-151.
[3] 77kaoded, Amarintv, banmuang, bbc, brandinside.asia, brighttv, ch3plus, ch7, chiangmainews, chula.ac.th, CU-COLLAR, decode.plus, dindeng.com, fm91bkk, hatyaifocus, hfocus, HomeCableTV, js100, justicechannel.org, kapook, law.tu.ac.th, marketthink, nationtv, Newscenter, one31, pptvhd36, Rocket Media Lab, sanook, Sarakadee Lite, springnews, thaich8, thailis, thainewsonline, thaipbs, The Matter, The Momentum, the101.world, theactive, theOpener, thestandard, theurbanis, tigernewsreport, tnnthailand, voathai, voicetv Waymagazine, Workpoint News, workpointTODAY, กรุงเทพธุรกิจ, กองป้องกันการบาดเจ็บ กรมควบคุมโรค, กองโรคไม่ติดต่อ กระทรวงสาธารณสุข, การเงินการธนาคาร, กินอยู่เป็น, คมชัดลึก, ไทยรัฐออนไลน์, บีบีซีไทย, ผู้จัดการรายวัน 360 องศา, ผู้จัดการสุดสัปดาห์ 360 องศา, ผู้จัดการออนไลน์, มูลนิธิชุมชนท้องถิ่นพัฒนา, ข่าวสด, คมชัดลึก, ฐานเศรษฐกิจ, เดลินิวส์, ไทยโพสต์, แนวหน้า, ประชาชาติธุรกิจ, ประชาไท, มติชน, สยามรัฐ, สภาองค์กรของผู้บริโภค, สำนักข่าวอิศรา, อีจัน
